Wat is er allemaal aan de gang in onze samenleving? Hoe zetten ontwikkelingen zich naar alle waarschijnlijkheid door? Kunnen we meesurfen met bepaalde tendensen om onze missie te realiseren? Of wordt het roeien tegen de stroom in? Met welke ontwikkelingen houden we best rekening in onze aanpak?
Een maatschappelijke contextanalyse geeft je antwoorden op deze vragen. Zo’n analyse is een vertrekpunt voor je beleidsplanningsproces. In het nieuwe decreet is de wijze waarop je de maatschappelijke context omschrijft en relateert aan je missie, visie en doelen een beoordelingselement.
In een maatschappelijke contextanalyse breng je die factoren en ontwikkelingen in kaart waar je best rekening mee houdt, wil je je missie met sociaal-culturele praktijken realiseren. Om geen kansen te missen of onverwachte weerstanden op te roepen kan je beter alle voor jouw organisatie cruciale factoren en ontwikkelingen voor ogen houden. Sommige factoren en ontwikkelingen zal je vanuit je missie en visie doelgericht willen beïnvloeden, andere factoren bepalen dan weer hoe je dat best aanpakt.
Deze contextanalyse is een eerste element van de gegevensverzameling die nodig is om goed geïnformeerd aan de formulering van beleidsuitdagingen te beginnen.
Het komt er dus op aan heel gericht diverse bronnen te ontsluiten voor de opmaak van de contextanalyse zodat ze op maat is van jouw eigen organisatie. In de oefeningen vertrek je van de missie en visie van je eigen organisatie. We duiken achtereenvolgens in wetenschappelijke databanken, proberen instrumenten uit die zicht geven op de leefwereld van je doelgroep en gaan de toekomst verbeelden met trendstudies, toekomstverkenningen en –scenario’s.
Drie niveaus
Het kan nuttig zijn de maatschappelijke contextanalyse in drie niveaus te verdelen. Het eerste niveau is het microniveau. Het zijn alle evoluties/tendensen die zich nabij en binnen de organisatie afspelen: in waarden en normen, onder de medewerkers, in aandacht voor thema’s/werkvormen, in de profielen van deelnemers/vrijwilligers, in samenwerkingsprojecten, innovatie enz. Normaal gezien komen veel van deze gegevens boven bij het opmaken van het organisatieprofiel. Met de werkvorm ‘Mijn en smidse’ kan je tendensen en behoeften van de directe omgeving van je organisatie detecteren en selecteren.
Het mesoniveau (of de directe omgeving) gaat over alle evoluties/tendensen in de onmiddellijke omgeving van de organisatie met een direct effect op het succes en de resultaten van de werking van je organisatie. Dit zijn gegevens over:
- doelpubliek,
- concurrenten of ‘concullega’s’,
- veranderende samenstelling van de wijk,
- buurt- en burgerparticipatie,
- belangengroeperingen,
- enz.
Het macroniveau gaat over alle evoluties/tendensen buiten de organisatie waarvan het effect op de organisatie even op zich laat wachten. Het gaat dan om maatschappelijke tendensen op Vlaams, Belgisch, Europees of mondiaal niveau. Hoe verder de tendens zich van de organisatie bevindt, hoe moeilijker je ze naar de organisatie kan vertalen. Anderzijds is het sociaal-cultureel volwassenenwerk nauw betrokken bij wat er gebeurt in de samenleving en zijn de grote maatschappelijke tendensen van belang voor het engagement binnen en rond de organisatie.
Hoewel gebruikmaken van geobjectiveerd materiaal zeer zinvol is bij het verzamelen van externe gegevens (bv. literatuur, wetenschappelijk onderzoek, jaarverslagen en rapporten …), willen we toch benadrukken dat het inventariseren van trends geen wetenschappelijke analyse hoeft te zijn. De diepgang van het inventariseren van trends is afhankelijk van de beschikbare tijd. Het doel is inzicht te krijgen in de omgeving waarin de organisatie zich bevindt, opdat je op basis van dat inzicht de beste keuzes zou kunnen maken om de missie van de organisatie te realiseren. In deze fase van inventariseren onthoud je je nog van interpretatie. Interpretatie komt later in het planningsproces aan bod.
Om dit deel van de gegevensverzameling te vergemakkelijken, werkte Socius een voorzet uit om de contextanalyse goed aan te pakken. Er zijn daarin vijf invalshoeken uitgewerkt:
- Verkennen: je in grote lijnen oriënteren op maatschappelijke ontwikkelingen.
- Scherpstellen: je ambities en doelen situeren in een samenleving in verandering.
- Monitoren: de vinger aan de pols van onze samenleving houden.
- Lezen: je aanpak afstemmen op een samenleving in verandering.
- Verbeelden: anticiperen op wat er op je kan afkomen.
Het sluitstuk van de maatschappelijke contextanalyse is de vertaling of synthese van deze gegevens in ‘kansen’ en ‘bedreigingen’ voor je organisatie. Dit zal de input vormen voor de verwerking met de SWOART-matrix.
